หลายคนคุ้นเคยกับโฉนดที่ดิน แต่จริง ๆ แล้วเอกสารที่เรียกว่า “โฉนด” เป็นเพียงหนึ่งในประเภทของ เอกสารสิทธิที่ดิน เท่านั้น โดยเอกสารประเภท น.ส.4 คือโฉนดที่ดินที่แท้จริง ซึ่งมี ตราครุฑ ปรากฏอยู่บนเอกสารเพื่อระบุสถานะของที่ดินนั้น ๆ โดยสีของตราครุฑบนเอกสารถือเป็นสัญลักษณ์ที่บ่งบอกถึง กรรมสิทธิ์และความสามารถในการทำธุรกรรม ของเจ้าของที่ดิน ไม่ว่าจะเป็นการอยู่อาศัย ทำกิน ซื้อขาย โอน หรือจำนอง
เริ่มจาก ตราครุฑสีแดง ซึ่งพบบนเอกสารประเภท น.ส.4 หรือโฉนดที่ดิน ผู้ถือครองมีกรรมสิทธิ์เต็ม 100% สามารถอยู่อาศัย ทำกิน หรือใช้ที่ดินเพื่อวัตถุประสงค์อื่น ๆ ได้ตามกฎหมาย โฉนดสีแดงถือว่าเป็นเอกสารที่น่าเชื่อถือที่สุด สามารถซื้อขาย โอน จำนอง หรือค้ำประกันได้โดยถูกต้องตามกฎหมาย ส่วนโฉนดบางแปลงอาจมีข้อจำกัดห้ามโอนภายใน 5–10 ปี แต่โดยทั่วไปโฉนดสีแดงเป็นเอกสารที่ปลอดภัยและเป็นที่นิยมมากในเขตเมือง
ถัดมา คือ ตราครุฑสีเขียว ซึ่งปรากฏบนเอกสารประเภท น.ส.3 ก หรือหนังสือรับรองการทำประโยชน์ที่ดิน มีระวางรูปถ่ายทางอากาศ แม้จะยังไม่ถือเป็นกรรมสิทธิ์เต็มรูปแบบ แต่เจ้าของสามารถซื้อขาย โอน หรือจำนองกับธนาคารได้ นอกจากนี้ ยังสามารถยื่นเรื่องเปลี่ยนเป็นโฉนดสีแดงในอนาคตได้ เอกสารนี้ออกโดยเจ้าหน้าที่ท้องถิ่นเพื่อรับรองว่าผู้ถือครองสามารถทำประโยชน์ในที่ดินนั้นได้
สำหรับ ตราครุฑสีดำ พบในเอกสารประเภท น.ส.3 หรือ น.ส.3 ข ซึ่งเป็นหนังสือรับรองการครอบครองที่ดินทั่วไป โดยที่ดินอาจไม่มีระวางภาพถ่ายทางอากาศและตำแหน่งไม่ชัดเจน การซื้อขาย โอน หรือจำนองต้องรังวัดและรอประกาศจากราชการก่อน ถึงแม้สิทธิ์ยังไม่เต็มรูปแบบ แต่เจ้าของสามารถยื่นเรื่องเปลี่ยนเป็นโฉนดสีแดงได้เช่นเดียวกับ น.ส.3 ก เอกสารสีดำจึงเหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการถือครองที่ดินระยะยาวและมีแผนจะปรับเป็นกรรมสิทธิ์เต็มในอนาคต
สุดท้าย คือ ตราครุฑสีน้ำเงิน ปรากฏบนเอกสารประเภท ส.ป.ก. ซึ่งออกให้เกษตรกรเพื่อใช้ทำการเกษตรเท่านั้น ที่ดินประเภทนี้ไม่สามารถซื้อขาย โอน หรือให้ผู้อื่นใช้ประโยชน์ได้ เจ้าของต้องใช้ที่ดินเพื่อการเกษตรด้วยตนเอง และสามารถสร้างบ้านหรือก่อสร้างสิ่งปลูกสร้างได้ตามสมควร ที่ดินสีน้ำเงินสามารถสืบทอดให้ทายาทที่เป็นเกษตรกรเท่านั้น
สรุปสีตราครุฑ การเข้าใจความแตกต่างของสีตราครุฑบนเอกสารสิทธิที่ดินเป็นสิ่งสำคัญ เพราะจะช่วยให้ผู้ถือครองทราบสิทธิ์ในการใช้ที่ดินและทำธุรกรรมได้ถูกต้องตามกฎหมาย ก่อนจะซื้อขายหรือโอนที่ดิน การตรวจสอบสีตราครุฑและยืนยันข้อมูลที่สำนักงานที่ดินเป็นเรื่องที่ควรทำเสมอ เพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาการฉ้อโกงและให้ธุรกรรมเป็นไปอย่างมั่นใจ
